این تئاترشهر دوست‌داشتنی/ به بهانه ۵۲ سالگی مجموعه نمایشی تئاترشهر

خبرگزاری میزان -

از هر سو که به چهارراه ولیعصر (عج) وارد شوید، محال است ساختمان گرد و زیبایی که چون سپهر آسمان بر زمین فرود آمده است، نگاه‌تان را به خود نگیرد. مجموعه‌ای که زیبایی را در معماری به رخ کشیده و صلابت و شکوه‌اش همچون شاه بیت‌های فردوسی به شاهنامه است؛ تئاترشهر قلب و روح فرهنگ شهر تهران است.

این مجموعه عظیم و زیبای هنری در سن ۵۲ سالگی‌، همچنان پرشکوه، نگین درخشان شهر و این روز‌ها میزبان مشتاقان و اهالی تئاتر در جشنواره فجر است.

در اهمیت هنر‌های نمایشی و زمینه و فضای اجرای آن همین بس که پیتر بروک کارگردان نوآور تئاتر و سینمای بریتانیایی که برای آثارش بازیگرانی از کشور‌های گوناگون انتخاب می‌کرد، برای آماده‌سازی یکی از نمایش‌های خود به جست‌وجوی چند بازیگر ایرانی، ناگزیر به ایران سفر می‌کند. بروک از یک راننده تاکسی می‌خواهد که او را از هتل محل اقامتش به تئاترشهر ببرد، اما وقتی متوجه می‌شود آن راننده، نشانی تئاترشهر را نمی‌داند، می‌گوید:

«مرا برگردان! شهری که راننده تاکسی‌اش «تئاترشهر» آن را نشناسد، تئاتر ندارد!»

تولد تئاترشهر

مجموعه تئاترشهر به سال ۱۳۴۶ توسط علی سردارافخمی از شاگردان هوشنگ سیحون طراحی شد و ساخت آن پنج سال به طول انجامید. تئاترشهر در روز شنبه هشتم بهمن‌ماه ۱۳۵۱ بود که با نمایش باغ آلبالو نوشته آنتون چخوف در به روی شیفتگان هنر نمایش گشود، علی رفیعی نخستین هنرمندی بود که پای بر صحنه تئاترشهر نهاد.

در آغاز، تئاترشهر و اجرا‌های آن در سرپرستی سازمان جشن هنر شیراز بود ولی پس از چندی به سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران واگذار شد.

تئاترشهر تنها سالن نمایش در ایران است که دارای حصار نیست، به طوری که علاوه بر فضا‌های سرپوشیده، محوطه باز اطراف بنا در مجاورت خیابان ولی‌عصر و محوطه پارک دانشجو نیز بخشی از این مجموعه محسوب می‌شوند و نقش بسزایی در جلب مخاطبان به این سالن نمایش را داشته‌اند. در این مکان که عصر پنج‌شنبه و جمعه‌ها بازی‌سازان، نمایشگران، سیرک‌بازان و معرکه‌گیران جمع می‌شدند تا تهرانی‌ها از هنرنمایی آنها، اوقات فراغت خود را پر کنند و برای لحظاتی از دغدغه‌های روزانه خود به دور باشند، این بنا با نظارت مهندسی سردار افخمی در طول پنج سال ساخته شد و در سال ۱۳۵۱ گشایش یافت.

تئاتر شهر پیش از انقلاب اسلامی ابتدا زیر نظر سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران اداره می‌شد و سپس تحت نظارت اداره فرهنگ قرار گرفت و پس از انقلاب اسلامی نیز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سرپرستی آن را بر عهده گرفت.

آخرین طبقه این مجموعه به یک گنجینه عظیم تعلق دارد؛ کتابخانه تخصصی هنر که هنرمندان، متخصصان و دانشجویان تئاتر و هنرجویان از آن به عنوان گنجینه تئاتر شهر یاد می‌کنند. آرشیو لباس، دکور و تکنولوژی و امکانات صحنه و لاین و خطوط نوری مجموعه تئاترشهر با وجود ۵۲ سالی که از عمر این مجموعه زیبا سپری شده، همچنان بی‌مانند است.

مختصات تئاترشهر

به نظر می‌رسد از طراحی زیبا و منحصر‌به‌فرد مجموعه تئاترشهر در ساخت سرستون‌های خانه بین‌المللی موسیقی مسکو الهام گرفته شده است. همچنین برخی بر این باورند طراحی ستون‌های برج‌های مخابراتی که در اقصی نقاط جهان وجود دارد، متأثر از طراحی سرستون‌های زیبای تئاترشهر است.

مساحت زمینه طرح این بنا ۳هزار مترمربع و مساحت زیر بنای آن ۵۶۰۰ مترمربع است. قطر تقریبی بدنه آن ۳۴ متر و ارتفاع تئاترشهر به ۱۵ متر می‌رسد. علی‌اصغر سردار افخمی معماریِ که بنای تالار دانشگاه صنعتی اصفهان و خانه ملت را طراحی کرده، طراح این مجموعه زیباست.  

مجموعه تئاترشهر در ابتدا تنها یک سالن نمایش به نام تالار اصلی داشت، در حالی که هم‌اکنون پنج تالار فعال دارد.

تالار اصلی (گنجایش ۵۷۹ نفر) دارای تمامی تجهیزات لازم برای یک سالن تئاتر شامل صحنه‌گردان الکتریکی، آسانسور دکور، سیستم آویز‌های بالارونده برای دکور، دهانه متحرک صحنه، پرده و امکانات سینمایی و دستگاه‌های کنترل‌کننده است. ورودی سالن نمایش نیز دارای دو در با پوشش آکوستیک است تا از ورود صدای سالن انتظار به سالن نمایش جلوگیری کند.

تالار چهارسو گنجایش ۱۲۰ الی ۴۰۰ نفر را دارد که تغییر حجم دکور و صحنه امکان تغییر گنجایش را می‌دهد.

تالار قشقایی و تالار سایه که ظرفیتی تقریبا مشابه سالن چهارسو دارند، تالار اجرا (کارگاه نمایش) با ظرفیت محدود و ده‌ها پلاتو و سالن تمرین.

مجموعه تئاترشهر دارای دو سالن دیگر به نام‌های تالار کوچک و تالار شماره دو است که طی چند سال اخیر به دلیل نیاز به تعمیر تعطیل شده و تاکنون اقدامی برای بازگشایی‌شان صورت نگرفته‌ است.

کافه تریای سالن اصلی و همچنین کافه تریای سالن چارسو نیز گه‌گاه میزبان اجرای نمایش‌ها یا محل برگزاری نمایشنامه‌خوانی است.

تئاتر شهر بعد از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت. مدیریت تئاترشهر را مدیرکل هنر‌های نمایشی که خود با حکم معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب شده است به عنوان مدیر معرفی و حکم او را ابلاغ می‌کند و هم اکنون سعید جودکی مدیر مجموعه تئاترشهر است، پیش از این در زمان مدیریت سید جواد طاهری، پس از سال‌ها مطالبه اهل هنر محقق شد و طرح حریم هنری تئاترشهر، عملیاتی شد.

خواهر تئاترشهر

اگر اتفاقی و بدون آگاهی قبلی به عکس‌های تالار سخنرانی بِکمن Beckman Auditorium در موسسه فناوری کالیفرنیا (کَل تِک) نگاه کنید احتمالا متعجب خواهید شد که چرا تئاترشهر سفید شده است. شباهت عجیبی بین این دو سازه زیبا وجود دارد.

عملیات ساخت بنای تئاترشهر در سال ۱۹۶۷ شروع و در زمستان ۱۹۷۲ افتتاح شد، اما تالار سخنرانی بکمن از سال ۱۹۶۴ شروع به کار کرد، بنابراین شاید طراحان تئاترشهر نیم نگاهی هم به این سالن داشته‌اند یا این تالار هم با الهام از معماری ایرانی اسلامی ساخته شده است.

تالار سخنرانی بکمن سالنی ویژه برگزاری رویداد‌های عمومی موسسه فناوری کالیفرنیا است که در پردیس این دانشگاه واقع شده است. اجرای نمایش، موسیقی، پرفورمنس‌های هنری، سخنرانی‌ها، پخش فیلم و رویداد‌های سرگرم کننده از جمله برنامه‌هایی است که در طول سال تحصیلی در این سالن برای دانشجویان برگزار می‌شود.

این بنا را دکتر آرنولد بکمن به کل تک اهدا کرد و معماری آن را ادوارد دورل استون به عهده داشت. حتی طراحی داخلی سالن اصلی تئاترشهر هم به این تالار شباهت بسیاری دارد با این تفاوت که به دلیل تک سالن بودن تالار بکمن، گنجایش آن از سالن اصلی تئاترشهر بیشتر است و در مجموع ۱۱۳۶ جایگاه شامل ۸۳۶ جایگاه همکف و ۳۰۰ جایگاه بالکن را شامل می‌شود.

ارتفاع این سالن حدود ۱۹ متر و قطر آن ۳۶.۵ متر است. الگوی رنگ‌های داخلی از قرمز، سفید و طلایی تشکیل شده و الگوی رنگ نمای بیرونی سفید است. سن (صحنه) این سالن ۷.۳ متر عمق و ۱۳.۱ متر عرض دارد و ارتفاع پرده اصلی سن حدود ۱۲ متر است.

این تالار به اتاق پشت صحنه، اتاق کنفرانس و یک پلاتوی تمرین در زیرزمین مجهز است و البته برای عبور ویژه جایگاه چرخدار برای افراد دارای ناتوانی حرکتی، دستگاه‌های یاری شنیداری برای افراد کم شنوا و مترجم‌های زبان اشاره و برنامه‌های تایپ سریع برای افراد ناشنوا از دیگر امکاناتی است که این سالن به تماشاچیان عرضه می‌کند؛ خدماتی که هرگز در تئاترشهر ارائه نمی‌شود.

درگیری اراذل و طرح حریم تئاترشهر

بساط گستران، آسیب‌های اجتماعی اتمسفر پارک دانشجو و نهایتا درگیری اراذل و اوباش درست مقابل سالن اصلی تئاترشهر سرانجام همگان را متقاعد کرد که برای این ساختمان زیبا همچون دیگر سالن‌های تئاتر، حریم لازم است.

لزوم ایجاد حریم در اطراف تئاتر شهر حالا دیگر مطالبه همه اهالی تئاتر بود. آنها بر این باور بودند که تئاتر شهر تنها یک ساختمان در دل تهران نیست و آرزوی هر شیفته و عاشق هنر تئاتر در کشور است که در آن به روی صحنه برود، اما اگر به دادش رسیده نشود، قطعا روزی باید شاهد تخریبش باشیم. پس سرانجام در دولت سیزدهم و در زمان مدیریت محمد مهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت، طرح ایجاد حریم در اطراف تئاتر شهر عملیاتی شد.

با ورود نهاد‌های مسئول و اهتمام شهرداری منطقه ۱۱ در ایجاد فضا و اتمسفر خانوادگی و نصب روشنایی در پارک دانشجو و البته سامان‌دهی دستفروشان حوالی تئاترشهر به میزان قابل توجهی این محیط مناسب‌سازی شد. اگر چه طرح حریم تئاترشهر با گذشت دوسال همچنان به بهره‌برداری نرسیده است، اما فضا از آسیب ایمن شده، مسئله مالکیت تئاترشهر کاملا به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سپرده شده و شهرداری نیز خود را پای کار می‌داند و اخیرا در پی پیگیری خبرنگار میزان، سخنگوی شهرداری منطقه ۱۱ از نقش مسئولانه و تسهیلگر این مجموعه خبر داد.

تئاتر شهر همان گونه که پتانسیل مرکز تولید تئاتر حرفه‌ای کشور را دارد، می‌تواند با بهره‌مندی از نماد‌ها و نشانه‌های مرتبط با تئاتر، از زاویه‌ای دیگر هم برای مخاطبان و شهروندان و رهگذران ایجاد جاذبه کند. از همین رو در طرح حریم تئاترشهر بخشی از فضای بیرونی مجموعه برای اجرای نمایش‌های معرکه‌گیری و خیمه‌شب بازی و .. در نظر گرفته شده و این اتفاق کمک می‌کند که حال و هوای بیرون مجموعه نیز تئاتری‌تر شود. حالا باید دید مجموعه‌ای که طی ۵ سال احداث و به بهره‌برداری رسیده است، عملیات احداث حریم آن چقدر به طول خواهد انجامید؟

سخنی با تئاترشهر

تئاترشهر زیبا ۵۲ ساله شد. مجموعه‌ای که در تاریخ تئاتر ایران و شکل گیری تئاتر مدرن ایرانی نقشی غیرقابل انکار داشت. مجموعه‌ای که در روزگار نمایش‌های بفروش، نفروخت، اما زنده ماند. نفس کشید، هنر آفرید و فرهنگ ساخت. حالا این وظیفه همه ما است که در حفظ و نگهداری از این مجموعه فرهنگ آفرین کوشا باشیم.

تئاترشهر عزیز تولدت مبارک!

انتهای پیام/