رتبه نخست ایران در فرسایش خاک جهان

آفتاب‌‌نیوز :

«متأسفانه میزان میانگین فرسایش خاک در ایران حدود ۱۶.۵ تن در هکتار و نرخ فرسایش خاک تقریباً معادل ۲ تا ۲.۵ برابر آسیا و ۶ تا ۷ برابر میانگین جهانی است. ایران دارای بالاترین نرخ فرسایش خاک در جهان است و در حالی که تنها ۱.۱ درصد از مساحت خشکی زمین را دربردارد، به تنهایی حدود ۸ درصد فرسایش خاک جهان را به خود اختصاص داده است. از این رو، مطالعه فرسایش خاک و یافتن راهی برای مهار این پدیده، به ویژه در کشور ما ضرورتی انکارناپذیر دارد.» 

در تحقیقات تازه پژوهشگران دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران، الگوریتم تازه‌ای برای مدل‌سازی و تخمین فرسایش خاک ارائه شده است که دقت بالاتری از الگوریتم‌های مرسوم دارد. 

این پژوهش که در قالب رساله دکتری سمیه ابراهیم‌زاده، دانشجوی دانشگاه تهران، به راهنمایی دکتر سیدکاظم علوی‌پناه و دکتر سارا عطارچی، اعضای هیأت علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران و مشاوره اساتیدی از دانشگاه گلستان و دانشگاه لایب‌نیتز هانوفر انجام شده است، روش نوینی برای مدل‌سازی فرسایش خاک پیشنهاد شده که نسبت به روش‌های پیشین دقیق‌تر است. 

علوی‌پناه اهمیت مسأله فرسایش خاک را چنین توضیح داد: «این پدیده پیامد‌های جبران‌ناپذیری برای محیط زیست و زندگی بشر دارد که از آن جمله می‌توان کاهش حاصلخیزی خاک، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش خطر سیل، کاهش منابع غذایی، از بین رفتن گونه‌های گیاهی و حیوانی، آلودگی و کاهش کیفیت منابع آبی، کم شدن حجم مفید سد‌ها و ذخایر آبی در اثر رسوبات حاصل اشاره کرد. در تاریخ مستند است که تمدن بزرگ بین‌النهرین در اثر فرسایش خاک نابود شد.» 

استاد دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران درباره وضعیت فرسایش خاک در ایران، گفت: «متأسفانه میزان میانگین فرسایش خاک در ایران حدود ۱۶.۵ تن در هکتار و نرخ فرسایش خاک تقریباً معادل ۲ تا ۲.۵ برابر آسیا و ۶ تا ۷ برابر میانگین جهانی است. ایران دارای بالاترین نرخ فرسایش خاک در جهان است و در حالی که تنها ۱.۱ درصد از مساحت خشکی زمین را دربردارد، به تنهایی حدود ۸ درصد فرسایش خاک جهان را به خود اختصاص داده است. از این رو، مطالعه فرسایش خاک و یافتن راهی برای مهار این پدیده، به ویژه در کشور ما ضرورتی انکارناپذیر دارد.» 

وی با بیان اینکه در این تحقیق یک الگوریتم جدید بر مبنای تلفیق الگوریتم فراابتکاری «نهنگ» (Whale) و الگوریتم تحلیلی VCE برای تخمین دقیق‌تر فرسایش خاک ارائه شده است، اظهار داشت: «در الگوریتم پیشنهادی ابتدا مولفه‌های واریانس پارامتر‌های مدل با استفاده از روش تحلیلی VCE تخمین زده می‌شود، سپس تابع هدف در الگوریتم نهنگ به وسیله مهمترین پارامتر‌های مدل، بهینه و مجدد تعریف می‌شود. در نهایت با حل مسئله غیرمحدب مدل با الگوریتم نهنگ بهبودیافته، پارامتر‌های مجهول مدل تخمین زده می‌شود. معیار‌های ریاضی نشان می‌دهد الگوریتم پیشنهادی در تخمین رویه سه‌بعدی فرسایندگی باران، صحت بیشتری نسبت به الگوریتم‌های پایه و روش رایج LS دارد.» 

علوی‌پناه افزود: «الگوریتم ارائه‌شده نسبت به دو الگوریتم پایه و سایر الگوریتم‌های رایج، دقت بیشتری در مدل‌سازی و تخمین فرسایش خاک دارد؛ بنابراین از نتایج این تحقیق می‌توان در بررسی دقیق‌تر فرسایش خاک در ایران و اتخاذ تدابیری برای حفاظت خاک در مناطق با نرخ شدید فرسایش استفاده کرد.» 

استاد دانشگاه تهران با اشاره به مطالعه موردی این پژوهش گفت: «بر اساس مدل پیشنهادی، مطالعه موردی روی حوزه آبخیز طالقان انجام شد. این بررسی نشان داد که نرخ فرسایش خاک در این منطقه ۵۷.۹۵ تن در هکتار در سال است که از شرایط بحرانی این منطقه حکایت دارد.» 

وی درباره امکان بهره‌گیری از یافته‌های این پژوهش گفت: «از نتایج این تحقیق می‌توان برای شناسایی مناطقی از حوزه که نرخ بالاتر و بحرانی‌تر فرسایش را دارند جهت اولویت‌بندی اقدامات حفاظت خاک بهره برد. به طور کلی، الگوریتم پیشنهادی در این پژوهش، می‌تواند به اجرای تحقیق کمی و کیفی جامع برای بررسی فرسایش خاک در سراسر کشور و برنامه‌ریزی برای مهار این پدیده مخرب کمک کند.» 

کدام مناطق تهران بیشتر در معرض خطر فرونشست هستند؟

در همین راستا محمد آقامیری، با بیان اینکه لایحه کنترل فرونشست زمین در حال حاضر در مجلس است، اظهار کرد: هیئت رئیسه لایحه را اعلام وصول کرده و یک گزارش نظارتی نیز آماده شده که در صحن علنی مجلس ارائه خواهد شد تا در اولویت بررسی قرار بگیرد. 

وی با بیان اینکه اخیرا جلسه‌ای در کمیسیون اصل ۹۰ داشتیم، یادآور شد: لایحه را در این کمیسیون ارائه کردیم و کمیسیون موافقت و حمایت خود را اعلام کرد. با توجه به موارد مطرح شده، به نظر می‌رسد در اوایل سال آینده لایحه در صحن ارائه و با همراهی نمایندگان تصویب شود. 

رئیس کمیته عمران شورای اسلامی شهر تهران با بیان اینکه مناطق جنوب غربی پایتخت در معرض خطر فرونشست هستند، خاطرنشان کرد: مناطق ۱۱.۱۲، ۱۵.۱۶، ۱۷.۱۸، ۱۹ و ۲۱ بیش از دیگر مناطق در خطر هستند و بعضا فرونشست به برخی از مناطق نفوذ کرده و در حال پیش‌روی به سمت مرکز شهر است. 

وی با بیان اینکه سازمان نقشه‌برداری هرساله عمق فرونشست‌ها را اعلام می‌کند، گفت: فرونشست در دشت آزادگان در مقطعی به ۲۷ سانتی‌متر رسید، اما در سال‌های بعد، میزان عمق کاهشی بود.