محدودیت‌ها، مانع کنشگری رسانه‌ها شده‌اند

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، نشست «خبرگزاری‌ها در جهان شبکه‌ای» در نودمین سالگرد تاسیس خبرگزاری ملی ایران، با حضور هادی خانیکی استاد علوم ارتباطات، سعید ارکان زاده روزنامه نگار و پژوهشگر علوم ارتباطات، ابوالفضل حاجی‌زادگان پژوهشگر ارتباطات و عباس رضایی‌ثمرین روزنامه نگار و پژوهشگر، در سالن جلسات مجموعه خبرگزاری ایرنا برگزار شد.

افول جدی در مرجعیت و اثرگذاری رسانه های رسمی

به گزارش ایرنا،عباس رضایی‌ثمرین روزنامه نگار و پژوهشگر در بخشی از این نشست با تاکید بر این که یک افول جدی در مرجعیت و اثرگذاری رسانه های رسمی از جمله خبرگزاری ها را در کشور داشته ایم گفت: یک بخشی از این افول دلیلش روند جهانی است. چون مدل زیست‌بوم رسانه ای در دنیا تغییر کرده است. اما بخش مهم تر آن در مورد ما منشا داخلی دارد. مدلی که ما افول پیدا کرده‌ایم با مدلی که در دنیا رخ داده، متفاوت است.

بعد از اینکه از این بدیهیات عبور کنیم و بتوانیم رسانه‌ای داشته باشیم که مثل رسانه‌های نرمال در دنیا کار کند، بعد می توانیم در مورد جهان شبکه ای و پلتفرم ها صحبت کنیم

وی مدل سیاستگذاری رسانه‌ای و فرهنگی رسانه‌های داخلی را یکی از عوامل این امر دانست و توضیح داد: ممیزی‌ها، محدودیت‌ها و توقیف به نوعی از کنشگری رسانه‌ها جلوگیری کرده است. نگاه به رسانه هم در برخی موارد ابزار کنترل افکار عمومی و حکمرانی بوده است تا ابزار اطلاع رسانی. مخصوصا رسانه های دولتی و حاکمیتی که گاهی به اسم اداره کشور و اداره افکار عمومی با اعتبار آنها بازی و خبرهای نادرستی در این خروجی ها منتشر شده است.

رضایی افزود: بخشی از افول به ضعف درونی رسانه های دولتی برمی‌گردد که آن هم منشا بیرونی دارد. یعنی وقتی مدام فضای کار کردن در رسانه‌ها را تنگ تر کنی، خودبخود تحریریه‌ها از نیروی حرفه ای خالی می شود.

وی با اشاره به چالش وابستگی خبرگزاری‌ها به ویژه ایرنا به پلتفرم‌ها توضیح داد: اکنون عمده رسانه‌ها محتوای خود را از طریق پلتفرم‌های شبکه های اجتماعی منتشر می کنند. اگر بخواهید در این پلتفرم‌ها دیده شوید مجبورید همسو با قواعد این پلتفرم‌ها تولید محتوا کنید. الگوریتم‌ها و قواعدی که در پلتفرم‌ها وجود دارد بی‌طرفانه نیست و هسمو با منافع اقتصادی بنگاه های بزرگ و چندملیتی است. خبرگزاری مثل ایرنا که خود را حامل ارزش‌ها و گفتمان ملی می‌داند و ممکن است قواعد این پلتفرم‌ها خیلی منطبق با قواعد این رسانه نباشد.

اعتمادی که از بین رفته به این راحتی برنمی‌گردد

مترجم کتاب «پروپاگاندای رایانشی» تاکید کرد: در رسانه مخاطب همه چیز است. وقتی به گونه ای که مخاطب دوست دارد محتوا تولید نمی‌کنید، مخاطب شما را مصرف نمی کند. وقتی اعتبار رسانه ای با مولفه های مختلف شکسته شود حتی اگر رویکرد در رسانه‌های رسمی را عوض کنیم مردم برنمی گردند. چون سابقه وجود دارد و اعتماد به این راحتی برنمی‌گردد.

سعید ارکان زاده یزدی روزنامه نگار و پژوهشگر علوم ارتباطات در ادامه نشست با مرور نمونه‌های ناترازی ارتباطی در نظام رسانه‌ای ایران گفت: ناترازی ارتباطی در ایران از زمانی شروع شد که نظام رسانه‌ای و ارتباطی ما شکاف‌هایی بین خود، ساختارش و تولیداتش با مخاطبان ایجاد کرد و این شکاف‌ها هر روز عمیق‌تر شد. یک نظام رسانه‌ای شامل رادیو، تلویزیون، خبرگزاری‌ها، مطبوعات و شبکه‌های اجتماعی داریم. مخاطب از هرکدام از این اجزا انتظار دارد که نیازش را برطرف کند و اگر این نیازها برطرف نشود، دچار ناترازی ارتباطی خواهیم شد.

وی افزود: مخاطب در مصرف شبکه‌های اجتماعی ایرانی، مانند تلگرام، اینستاگرام و توییتر، کمتر این ناترازی را احساس می‌کند، زیرا این شبکه‌ها می‌توانند تا حدی نیازهای مخاطب را برطرف کنند. اما با فیلترینگ، این بخش که نقطه قوت ما بود، دوباره دچار ناترازی شده است.

در بخش رادیو و تلویزیون، ما به شدت دچار ناترازی هستیم

روزنامه نگار و پژوهشگر علوم ارتباطات با تاکید بر این که در بخش رادیو و تلویزیون، به شدت دچار ناترازی هستیم بیان کرد: صداوسیما رسانه‌ای انحصاری است و هیچ رادیو و تلویزیون خصوصی وجود ندارد و این رسانه تنها درصد کمی از نیازهای مخاطبان را برطرف می‌کند. این به یک ناترازی بزرگ تبدیل شده است. در مطبوعات نیز، مشکل این است که بسیاری روزنامه‌ها با بودجه عمومی اداره می‌شوند و اهداف سازمانی خاصی را دنبال می‌کنند. خبرگزاری‌ها نیز از این ناترازی مستثنی نیستند. تعداد زیاد خبرگزاری‌ها در ایران، مانند خبرگزاری‌های وزارتخانه‌های مختلف، به ناترازی‌ها دامن زده است. این خبرگزاری‌ها معمولاً منویات سازمان‌های خود را دنبال می‌کنند و به نیازهای واقعی مخاطب توجهی ندارند.

وی با بیان این که در ایرنا نیز در برهه‌های مختلف تاریخی شاهد ناترازی بوده‌ایم، اظهار داشت: تغییرات دولت‌ها باعث شده این خبرگزاری که باید نماینده تمام اقشار ملت باشد، بیشتر نظرهای دولت‌های مستقر را منعکس کند. در این شرایط، مخاطبان با دیدگاه‌های متفاوت از آن دولت‌ها، نتواسته‌اند نیازهای خود را از این رسانه برآورده کنند.

ارکان‌زاده یزدی در جمع‌بندی صحبت‌هایش تاکید کرد: نظام رسانه‌ای ما با سیاست‌گذاری‌های اشتباه خود ناترازی‌هایی در اجزای مختلف ایجاد کرده که اکنون به شکاف‌های بزرگ و عمیقی تبدیل شده است. رسانه‌های رسمی، نیازهای مخاطب را آن‌طور که باید برطرف نمی‌کنند. در نتیجه، مخاطب به رسانه‌های جایگزین مانند شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های ماهواره‌ای روی می‌آورد. راه‌حل ممکن این است که با تجدیدنظر در سیاست‌گذاری‌ها، این ناترازی‌ها کاهش یابد. البته این کار نیاز به جسارت دارد و اغلب دست نظام رسانه‌ای نیست. این تصمیمات باید توسط نظام سیاسی و حکومتی اتخاذ شود.

چطور می توانیم فضاهای رسانه‌ای جدید را بشناسیم؟

ابوالفضل حاجی‌زادگان پژوهشگر ارتباطات در ادامه این نشست گفت: پرسشی که بیشتر علاقه دارم با شما درمیان بگذارم این است که در این دنیای به شدت رسانه ای‌شده که مدام ما با انواع و اقسام رسانه های جدید مواجهیم و فضاهای رسانه ای مکتثرتر و متنوع تر می شود چطور می توانیم این فضاهای رسانه ای جدید را بشناسیم و با آن تعیین نسبت کنیم؟

وی افزود: فکر می‌کنم به نوعی دو نوع پاسخ به این پرسش می‌توان مطرح کرد. یک پاسخ اینکه برای اینکه بتوانیم این فضاهای رسانه‌ای جدید را بهتر بشناسیم، مستقیما رجوع کنیم به این داده های دم دستی که پلتفرم‌های برخط در اختیار ما قرار می دهند. یعنی عده‌ای رجوع می‌کنند به داده ها و عمدتا هم کار زیادی روی آن انجام نمی دهند، صرفا تبدیلش می کنند به مجموعه‌ای از گراف‌ها و شکل های دیگری که این داده ها را بصری سازی کنند و همان‌ها را تبدیل به تحلیل کنند.

حاجی‌زادگان تاکید کرد: اما یک پاسخ دیگر که یک مقدار کمتر طرفدار دارد این است که در کنار این کارهای فنی، سعی کنیم فضاهای رسانه ای جدید را در یک قاب بزرگتر ببینیم و در پیوند با کلیتی به اسم جامعه بفهمیم و مطالعه کنیم. این فضاهای رسانه‌ای جدید را از یک سو در پیوند با سایر اشکال رسانه‌ای و از طرف دیگر در پیوند با فضاهای آفلاین ببینیم. یعنی ما نباید اینها را در یک قلمروی محدودی هم که عمدتا مجازی خوانده می شوند بفهمیم و تحلیل کنیم.

این پژوهشگر ارتباطات در پایان این نشست با اشاره به صحبت یکی از کارشناسان درباره افول رسانه‌های رسمی در دنیا گفت: صفحات رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور در سال‌های اخیر با سرعت زیادی به صفحات پرمخاطب اینستاگرام که فراگیرترین پلتفرم در ایران است تبدیل شدند. در وضعیتی که رسانه‌های رسمی قدرتشان کمتر می شود، رسانه‌های رسمی بیرون از ایران چنین رشدی کردند.

۲۴۴۵۷