یادداشتی بر آیه‌ مودّت

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، هر محبتی مودّت نیست خداوند رسولش را درباره‌ی دوستی با اهل‌بیت اینگونه مورد خطاب قرار می‌دهد: قُل لَّآ أَسۡـَٔلُکُمۡ عَلَیۡهِ أَجۡرًا إِلَّا ٱلۡمَوَدَّةَ فِی ٱلۡقُرۡبَىٰۗ ...(53/23)

با توجه به این آیه، که مهمترین آیه در توصیه‌ به دوستی با اهل بیت(قربی) محسوب می‌شود، اجری که پیامبر از مؤمنین باید باید بخواهد، مودّت اهل‌بیت است.

در بررسی مفهوم مودّت و باتوجه به برخی تفاسیر ( تفسیر المیزان و تفسیر نور) به نظر می‌رسد در این آیه مودّت به معنای محبت نیست. بلکه نوعی علاقه‌ تکامل یافته است که منجر به عمل می‌شود. در حال که محبت به معنای نوعی دوست داشتن سطحی و احساسی است که ابراز عملی درپی ندارد. در واقع مودّت به معنای دوستی و علاقه‌ی عمیق و محبت رشد یافته است که بروز بیرونی دارد و در اعمال فرد نمود پیدا می‌کند.

《مودّت تقریباً به معناى محبتى است که اثرش در مقام عمل ظاهر باشد..》 (المیزان، ج16، ص24)

چنین علاقه‌ای که فرد را به ابراز عملی وادار کند قطعاً نمی‌تواند بدون آگاهی و شناخت حاصل شود. لازمه‌ رسیدن به چنین علاقه‌ی عمیق و پایداری که بر رفتار و اعمال انسان اثرگذار باشد رسیدن به شناخت است. همچنین لازمه‌ی دیگر مودّت اطاعت کردن است. علاقه‌ای که ابراز عملی به دنبال دارد در حقیقت منجر به اطاعت می‌‌گردد.

بنابراین فردی که از کودکی با عشق ائمه بزرگ شده بدون آنکه آن‌ها را بشناسد و خود را عاشق امام می‌داند ولی شناختی از زندگی و شخصیت امام ندارد، نمی‌تواند به مودّت رسیده باشد و امام را آنگونه که باید اطاعت کند مگر آنکه آگاهی را ضمیمه‌ محبتش کند. در غیر این صورت چنین محبتی پایدار نیست و به فرض پایدار بودن به تحجّر تبدیل خواهد شد. چون تنها پشتوانه‌‌ی چنین محبتی تعریف و تمجیدهای سطحی و احساسی است و نه انتخاب آگاهانه و از سر شناخت.

کسی که از سر شناخت و آگاهی و با انتخاب عاقلانه امام را می‌پذیرد و دوست دارد، چنین علاقه‌ای در جانش می‌نشیند و نه تنها منجر به اطاعت می‌شود بلکه از هرگونه علاقه‌ی افراطی که موجب تحجّر شود به دور خواهد بود.

 《 مودّت با دو چیز ملازم است: یکی شناخت و معرفت، زیرا تا انسان کسی را نشناسد نمی‌تواند به او عشق بورزد. دوم اطاعت، زیرا مودّت بدون اطاعت نوعی تظاهر و ریاکاری و دروغ و تملّق است.》 (تفسیر نور، ص486)

در آیه گفته شده " إِلَّا ٱلۡمَوَدَّةَ فِی ٱلۡقُرۡبَىٰۗ" برخی مفسرین از جمله آیت‌الله جوادی آملی اینگونه تفسیر کرده‌اند که باتوجه به "فی القربی" می‌توان گفت مودّت در "قربی" استقرار دارد، به این معنا که مودّت حقیقی فقط در اهل‌بیت(ع) است و نه هیچ جای دیگر.

باتوجه به تفسیر آیت‌الله جوادی آملی از مفهوم " فی‌القربی" می‌توان گفت مودّت حقیقی فقط در "قربی" (ائمه) وجود دارد و ثابت است.

« این "فِی الْقُرْبی" مفعول واسطه

برای مودت نیست که بشود ظرف لغو، این ﴿فی القربی﴾ ظرف مستقرّ است، یعنی از ما خواسته‌اند فقط، اهل‌بیت علیهم السلام را دوست داشته باشیم. آنچه از ما خواسته شده است این است که شما فقط یک گروه را دوست داشته باشید و آن اهل بیت علیهم السلام هستند. » (درس تفسیر آیت‌الله جوادی آملی)

با بررسی مفهوم مودّت در برخی آیات دیگر، مثلاً آیاتی که در آن‌ها مودّت بین زوجین و مودّت بین مؤمنین بیان شده است، شاید بتوان گفت مودّت در این موارد حقیقی نیست بلکه جعلی است و از جانب خدا برای این موارد جعل شده است. همانطور که برای مودّت بین ازواج گفته شده است: وَجَعَلَ بَیۡنَکُم مَّوَدَّةࣰ (60/21). همچنین مودّت مؤمنین که خدا در دل‌ها قرار خواهد داد: سَیَجۡعَلُ لَهُمُ ٱلرَّحۡمَٰنُ وُدࣰّا (98/96). در حالی که طبق آیه‌ی مودّت، مودّت حقیقی در (قربی) وجود دارد: ٱلۡمَوَدَّةَ فِی ٱلۡقُرۡبَىٰۗ (53/23).

از طرفی در آیه‌ مودّت، چون به مودّت توصیه شده می‌توان گفت امری اختیاری و انتخابی است و فرد فقط با آگاهی می‌تواند به آن دست یابد. برخلاف موارد دیگر مودّت در آیات دیگر که اکتسابی نیست، جعلی و تکوینی است و از جانب خدا صورت می‌گیرد و نیاز به آگاهی ندارد. به‌طور مثال همین که حکم زوجیت انجام شد از جانب خدا و به صورت تکوینی محبت بین ازواج ایجاد می‌شود. اما مودّت "فی‌القربی" ، مودّت حقیقی است و در "قربی" استقرار و ثبوت دارد.

بنابرآنچه گفته شد مفهوم مودّت فراتر از مفهوم محبت است و دوست داشتنِ بدون شناخت نمی‌تواند موجب اطاعت آگاهانه از امام و پایداری در صراط او شود.

همچنین شاید بتوان گفت "فی‌القربی" که در این آیه به معنای اهل بیت(ع) است، اینکه در این آیه به جای آن گفته نشد "اقربا الرسول"، به‌خاطر تأکید بیشتر روی نزدیکیِ "القربی" به رسول است. یعنی این "قربی" آنقدر به‌ پیامبر(ص) نزدیک هستند که برای معرفی آن‌ها در این آیه از هیچ کلمه‌ی دیگری جز نزدیکان، استفاده نشده است و شاید بتوان گفت این نوع مبالغه در نزدیک نشان دادن "القربی" به جهت نشان دادن میزان نزدیکی اهل‌بیت(ع) به پیامبر است.

بنابراین مودّت کامل‌ترین نوع علاقه و دوستی است که با شناخت و اطاعت همراه است و حقیقت مودّت تنها مختص به اهل‌بیت (ع) است که نزدیک‌ترین افراد به پیامبر (ص) هستند.

انتهای پیام/